Từ ngày 05 tháng 4 đến ngày 07 tháng 4 năm 2025 (tức ngày 8/3 đến ngày 10/3 năm Ất Tỵ), xã Vân Tụ (bao gồm xã Công Thành và Khánh Thành cũ), huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An, long trọng tổ chức Lễ hội truyền thống hàng năm – Lễ hội Đền Cao Sơn và Đền Long Sơn Thủy Quốc lần thứ XVI năm 2025.

     Để các quý khách thập phương xa gần hiểu rõ về  sử tích của 02 ngôi Đền trên địa bàn xã Công Thành (nay là xã Vân Tụ).

     Trong địa phận của xã Vân Tụ xưa có động Tù Và (còn gọi là động Bồ Sơn, động Cao Các, núi Bồ Lĩnh) là ngọn núi cao nhất huyện Yên Thành “Nhất cao là động Tù Và thứ hai Xanh Gám, thứ ba động Thờ” . Theo quan niệm của người xưa đây là nơi hội tụ linh khí của trời đất, âm dương giao hòa, nên vị thần núi ở đây cũng có một sức mạnh kỳ diệu, có thể âm phù cho cuộc sống ấm no, nên được nhân dân lập đền thờ phụng, và hàng năm đều tổ chức các kỳ lễ trọng để tôn vinh thần.

      Núi Tù Và có 2 ngôi đền, một ngôi Đền nằm trên đỉnh núi thờ thần long Sơn Thủy Quốc, nhân dân còn gọi là Đền Thượng, còn Đền Cao Sơn ở dưới chân núi còn gọi là Đền Hạ.

Đền Cao Sơn Cao Các xã Vân Tụ, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.

Đền Long Sơn Thuỷ Quốc xã Vân Tụ, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.

    Theo tư liệu lịch sử Đền Cao Sơn được xây dựng từ thời Hậu Lê, việc thờ thần Cao Sơn, Cao Các có nguồn gốc xuất xứ với những nguyên nhân sâu xa được hình thành và phát triển từ hàng trăm năm trước, các địa phương đã cụ thể hóa thần núi là một nhân vật lich sử, với nhiều sự tích khác nhau, nhưng phổ biến nhất là xem Cao Sơn Đại Vương đầu tiên là thần Núi Tản, tức nhân vật Sơn Tinh trong huyền thoại, cũng có nơi xem đó là tướng của Đinh Bộ Lĩnh, nơi là Cao Lỗ hoặc Cao Biền, nhưng dù là ai đi nữa thì Cao Sơn Cao Các cũng là ý niệm về vị thần núi có sức mạnh kỳ diệu, từng nhiều lần hiển linh giúp dân chống lại thiên tai, dịch bệnh, vì vậy Cao Sơn Cao Các chính là nơi gửi gắm niềm tin, hy vọng về một xã hội yên bình, mùa màng tốt tươi, tránh được dịch bệnh, giúp cho cuộc sống mọi người được ấm no hạnh phúc.

 Trong bối cảnh chung đó, cũng như nhiều nơi khác trên đất nghệ, nhân dân xã Công Thành cũ đã lập Đền thờ thần Cao Sơn dưới chân núi Tù Và, Đền được xây dựng trên vùng đất cao ráo có cảnh quan đẹp, ngoảnh mặt hướng Đông Nam, phía sau lưng là ngọn núi Tù Và phía trước xa xa là dòng sông Vũ Giang hiền hòa, trước đây hàng năm tại đền Cao Sơn diễn ra lễ hội vào ngày 10/3 (âm lịch), đây là dịp lễ hội chính của Đền trong năm, được nhân dân trong vùng phân công chuẩn bị rất chu đáo, lễ hội tại Đền diễn ra rất long trọng và được tổ chức 3 ngày, lễ vật gồm các sản phẩm của địa phương là những thứ ngon nhất, ngoài lễ tế 10/3 trước đây còn diễn ra lễ : Đảo Vũ Kỳ Tình, mỗi khi hạn hán kéo dài. Đây là dịp để bà con nhân dân tụ họp thực hiện nghi lễ tâm linh cũng là dịp để mọi người tổ chức vui chơi, các nghi lễ tế tự  góp phần tạo nên nét văn hóa tâm linh mang đậm bản sắc của dân tộc .

              Hiện  nay chúng ta đang còn lưu giữ 1 bộ sách bằng chữ hán ghi lại các sắc phong của các  vị thần,

Sắc thứ nhất: ( Ngày mồng 10 tháng 12 năm Vĩnh Khánh thứ 2 (1730).

    Sắc cho thần bản xứ Cao Sơn Cao Các Đương cảnh Thành hoàng. Trừ tai ngăn hạn, đưa phương dân đến nơi yên ổn, ban lành giáng phúc giữ vận nước ở nơi thái bàn. Đáng phong  thêm là bản xứ Cao Sơn Cao Các Đương cảnh thành hoàng, thông duệ, chính trực, hựu thiện, đôn ngưng đại vương.

    Năm 2015 một vinh dự lớn đối với nhân dân xã Công thành cũ, Đền Cao Sơn Được UBND tỉnh Nghệ An công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh tại Quyết định số 3593 ngày 17/8/2015.

  Đền Long Sơn Thủy Quốc:

    Long Sơn Thủy Quốc là vị thần được thờ ở Đền Thượng tọa lạc trên đỉnh Tù Và, sự tích của thần Long Sơn Thủy Quốc được lưu truyền trong dân gian đến nay vẫn còn nhiều điểm huyền bí. Tích truyền rằng vào cuối đời nhà Trần có một ông thầy đồ nổi tiếng đức độ, uyên thông ở tổng Bạch Hà (Nay thuộc huyện Đô Lương) học sinh theo học rất đông trong đó có một cậu học trò không rõ danh tính, gia đình ở đâu nhưng lại thông minh hiếu học được thầy đồ yêu quý. Cứ sau một buổi học cậu cứ đi dọc bờ sông lường giả vờ xuống rửa chân rồi biến mất. Một năm nọ trời hạn hán kéo dài khiến sông ngòi khô hạn, đồng ruộng nứt nẻ, cây cối héo khô, mùa màng thất bát, cuộc sống của nhân dân quanh vùng lâm cảnh đói kém phải tha phương cầu thực phiêu bạt khắp nơi. Thầy đồ nhìn thấy cảnh ấy rất đau lòng nên thường trầm tư u uất. Cậu học trò thấy thầy buồn rầu bèn lân la hỏi chuyện, sau khi nghe được tâm sự của thầy ngẫm nghĩ một lúc cậu nó với thầy 3 ngày nữa trời sẽ mưa, đồng thời hẹn gặp thầy ở khúc sông lường. Đúng ba ngày sau trời đổ mưa, cây cối trở lại xanh tương mát mẻ. Nhớ lời cậu học trò thầy giáo đi tới chỗ hẹn, khi đến nơi không thấy cậu học trò ở đâu mà chỉ thấy một con thuồng luồng chết nổi giữa khúc sông lường. Thì ra cậu học trò của thầy đồ đã chết và hiện nguyên hình là một con thuồng luồng. Con thuồng luồng này chính là con gái của Long Vương. Vì cảm mến đức độ và tài năng của thầy đồ nên hóa thân thành cậu học trò theo học. Nhưng vì làm trái thiên lệnh nên bị thiên đình trừng phạt. Thầy đồ bèn cho học trò vớt xác con thuồng luồng lên an táng theo nghi thức trang trọng nhất và đem câu chuyện này kể lại cho bà con trong vùng cùng nghe. Nhân dân vùng Bạch Hà và Vân Tụ (ở hai bên động Tù Và) cảm thương công ơn của cậu học trò nên đã lập đền thờ ở trên đình Tù Và và tôn là thần Long Sơn Thủy Quốc. Đền rất linh thiêng cầu đảo nhiều điều linh ứng nhất là lễ “Đảo vũ kỳ tình” tức là lễ cầu mưa cầu nắng. Những năm hạn hán kéo dài nhân dân tổng Vân Tụ lập đàn Đảo Vũ ở đền Long Sơn thường rất linh ứng . Mối khi chuẩn bị lễ cầu mưa thì ban lễ nghi của hàng tổng phải chuẩn bị lễ vật lên đền Thượng báo cáo với thần Long Sơn Thủy Quốc rồi làm lễ rước thần xuống tế ở đền Cao Sơn. Trải qua nhiều triều đại nhận thấy sự linh ứng bảo hộ của thần cùng với việc kể rõ sự tích của các quan viên địa phương, triều đình phong kiến đã sắc phong cho thần nhiều sắc phong. Sắc thứ nhất: Mồng mười tháng 12 năm Vĩnh Khánh thứ 2 (Năm 1730).

Sắc cho Long Sơn Thủy Quốc ... che chở dân lành, lại thêm công ngăn trừ tai nạn ân lớn thấm nhuần rộng khắp, giúp đỡ đất nước phồn vinh tốt đẹp lâu dài, nhiều phúc tăng thêm.

Đền là nơi phụng thờ các vị Thần đã có công giúp dân giúp nước, là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân. Về với lễ hội cũng là về với sự tri ân các vị thần, cũng là về với sự cầu mong cho mọi người khỏe mạnh, gia đình ấm no, an lành trong cuộc sống, xã hội ngày thêm đổi mới và phồn thịnh.

Về đây các quý khách còn được chiêm ngưỡng cảnh đẹp của quê hương đất nước từ trên đỉnh núi Tù và.

Và được chứng kiến những trận bóng hay những pha bóng đẹp của các cầu thủ bóng chuyền Nam, Nữ nhất nhì trong và ngoài Tỉnh về tham gia thi đấu cùng các trò chơi dân gian khác.

Năm 2025 xã Vân Tụ sẽ tổ chức lễ hội trong 03 ngày từ ngày 05/4 đến hết ngày 07/4/2025 ( tức từ ngày 08/3 đến hết 10/3 năm Ất Tỵ)

Rất mong được sự tham dự đầy đủ của các quý khách thập phương xa gần.

“Mồng mười tháng Ba lễ hội hai đền dập dìu gái trai đầy sân Thượng, Hạ

Chủ nhật chuông ngân bên nhà thờ Xứ, vui cảnh thanh bình của một miền quê”.

          Địa chỉ: Tại xóm 6 xã Vân Tụ, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.